ناصرالدین شاه قاجار و نقاشی
پژوهش و نگارش : فاطمه قاضیها
تهران سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، 1394
گالینگور، مصور(نقاشی)، رنگی .مقدمه، تاریخچه ، فهرست اعلام، پانویس، فهرست منابع
این کتاب که در امتداد انتشار دوازده مجموعۀ تصحیح و پژوهش متون دوران سلطنت قاجار منتشر شده تنها وجه اشتراکش با اکثر آثار قبلی نگارنده ، شخص ناصرالدین شاه است . لذا در سه بخش تقدیم علاقمندان شده است.
بخش اول این مجموعه تحت عنوان " اشاره‌اي به سیر نقاشی ایرانی از دیرباز تا نقاشی ناصرالدین شاه": است. که 42 صفحه از کتاب حاضر را در بر می گیرد، و اشاره مختصری به نقاشی در ادوار مختلف در ارتباط با حکومتگران ایرانی می نماید وبه نحوۀ نقاشی از هزاران سال قبل و چگونگی نشو و نمای این هنر در زمانهای مختلف از هخامنشیان، تا قاجارها پرداخته شده ، که این مختصر 42 صفحه از کتاب را در بر می گیرد.
و امّا در مورد ناصرالدین شاه به سبب اینکه کتاب حاضر مربوط به اوست توضیحات کاملتری داده شده وحدود 23 صفحه از بخش اول راتحت عنوان "ناصرالدین شاه و نقاشی" به موضوع نقاشی ونقاشان دربار وی چون صنیع الملک و کمال الملک و امثالهم و میزان علاقه واهمیتی که وی برای این هنرقائل بود و چگونگی فرا گرفتن این فن توسط وی ونیز بعضی از خاطرات اشخاص درین رابطه پرداخته شده است.
بخش دوم این مجموعه حاوی 140 قطعه تصاویرِ طراحیها و نقاشیهایی است که توسط ناصرالدین شاه ترسیم شده است. این تصاویر از آرشیو اسنادِ سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، کاخ موزه گلستان،وزارت امورخارجه(غیر مستقیم) و برگرفته از بعضی مطبوعات و کتب است ، بنابراین در ذیل هر نقاشی محل نگهداری ویا اینکه بر گرفته از کدام منبع می باشد، قید گردیده است .نیز ذیل هر نقاشی علاوه بردرج محل نگهداری و منبع، متن حاشیۀ آن که معمولاً دستخط شاه است بازخوانی وبه مجموعه افزوده شده است.در پیوست بخش دوم نیز به صورت نمونه 13 قطعه تصویر نقاشی که اطرافیان ودرباریان نزدیک به شاه کشیده اند ودر کنار اسناد ونقاشیهای ناصرالدین شاه آلبوم شده بود، نیز ارائه گردید.
بخش سوم به نقاشیهایی اختصاص یافته که نقاشان وهنر مندانی نظیر کمال الملک ، صنیع الملک، بهرام کرمانشاهی، فضل الله بن میرزا محمد وزیر کاشانی،جان آلفرد وینتر،نقاش ملکه ویکتوریا، محمد حسن افشار، «محمد حسين‌ لـله بن عبدالله زند بكله، محمد اصفهانی ،هاکوپ هوناتانیان نقاش ارمنی، و غیره ازناصرالدین شاه کشیده اند ، نقاش بعضی پرتره ها نیز نامعلوم است و نگارنده قادر به شناسائی آنها نگردید. بطور کلی تصاویرِنقاشیهای بخش سوم 116 قطعه است که نقاشیهای شمارۀ( 1) الی (44 )و شماره های99 ،101 ،103، ،109 -112 ، 114 و 115 ،پرترۀ نیم تنه و بعضا تمام قدِ ناصرالدین شاه است ،چهار قطعه از نقاشیها تحت شماره های45 الی 48 ناصرالدین شاه را سوار بر اسب ترسیم نموده اند.همچنین نقاشیهای شماره های 63 ،71 الی 73، 97و 105 کاریکاتور ناصرالدین شاه است که نقاشان فرنگی ترسیم نموده اند،نیز ،شماره 43 در این بخش تابلو فرشی است که دستان هنرمندان تبریزی نقش ناصرالدین شاه را تمام قد بر روی آن بافته اند.همچنین شماره 47 حاوی نقش ناصرالدین شاه سواره در میان کاشی کاری زیبای سر در ایوان باغ ارم شیراز می باشد. مابقی، اکثرا تصاویری است که نقاشان فرنگی در مهمانیها و بازدیدها و جلساتی که ناصرالدین شاه در سفرهای سه گانه فرنگستان داشته ،در میان جمع از او و دیگران ترسیم نموده اند.مثلا درروسیه « میخائیل زیجی نقاش مجارستانی» ناصرالدین شاه را سوار براسب، مراسم استقبال تزار روسیه از وی، دیدارهاوملاقاتها، در مجلس رقص، وغیره ترسیم نموده است ،همچنین در آلمان و خصوصاً در انگلستان نیز تصاویر زیادی از ملاقات با ملکه ویکتوریا وسایر رجال ، در بازدیدها ، مهمانیهاوغیره ارائه شده است.
در انتها " فهرست منابع" صفحات 345 الی 355 را در بر گرفته و فهرست عمومی اعلامدر صفحات 357 -370 درج شده است.