میرزا ابوالحسن ایلچی و ورود اتفاقی به ینگی دنیا
در نیمه دوم قرن نوزدهم هنوز پای دیپلماتهای امریکائی به ایران باز نشده بود و ایرانی ها آمریکا را بدرستی نمی شناختند، قاره امریکا در ایران معروف به «ینگی دنیا» بود .. تنها ایرانی که موفق شد برحسب اتفاق به قاره امریکا رفته و از آنجا خبری بیاورد حاج میرزا ابوالحسن شیرازی ایلچیِ فتحعلیشاه در دربار انگلستان بود .
باید توجه داشت که اصولاً تا زمان صدارت امیر کبیر ایران سفارتخانه واقعی در کشورهای خارجی نداشت و هر وقت که اقتضا میکرد و مصلحت ایجاب مینمود از طرف سلاطین ایلچیهائی با مأموریت موقت بکشورهای مورد نظر اعزام میشدند و پس از انجام مأموریت دوباره بایران باز میگشتند. معروفترین این ایلچیها در زمان قاجاریه حاج میرزا ابوالحسن خان شیرازی بود که بعدها در زمان فتحعلیشاه به وزارت امور خارجه ایران هم رسید و بعد از میرزا عبدالوهاب خان معتمدالدوله نشاط دومین وزیر امور خارجه ایران بشمار میرود .حاج میرزا ابوالحسن خان که قراداد ترکمانچای را هم امضا کرده است به کرات از طرف فتحعلیشاه به سمت ایلچی به کشورهای بزرگ آنزمان اعزام گشت و مهمترین این
مأموریتها در سال ١٢٢٤ هجری قمری بود که به لندن فرستاده شد و در همین سفر بود که اتفاقاً به آمریکا رفت . او اولین ایرانی بود که قدم به ینگی دنیا گذاشت.
میرزا ابوالحسن ایلچی باتفاق «موریه» نویسنده معروف و مغرض کتاب حاجی بابا اصفهانی که از کارمندان سفارت انگلستان در تهران بود از تهران عازم لندن شد. دولت انگلستان در آنهنگام طبق قراردادی که با ایران منعقد کرده بود، متعهد شده بود که هر ساله تا وقتیکه ایران با روسیه اختلاف داشته و در حال جنگ است مبلغ . ۱۲۰۰۰۰ تومان به ایران بپردازد و میرزا ابوالحسن خان ایلچی به لندن میرفت تا تکلیف پرداخت این کمک مالی را روشن کند. او پس از رسیدن به لندن با وجود کارشکنی های موریه مذاکرات خود را با مقامات انگلستان شروع کرد و دولت انگلیس که میخواست ایران را در جنگ با روسیه تهییج کند، موافقت کرد که سالی ۸۰۰۰۰ تومان به کمک مالی خود اضافه کرده و هر ساله ۲۰۰ هزار تومان بایران بپردازد و بعلاوه یک مقرری هم برای خود میرزا ابوالحسن خان معین کرد و قرار گذاشت که کمپانی هند شرقی هر ساله ۱۵۰۰ تومان به حاج میرزا ابوالحسن خان بپردازد این پول را مدتها میرزا ابوالحسن خان در نزد کمپانی هند شرقی برای خود بعنوان ودیعه نگاهداشت که وراث او از این سرمایه استفاده کردند.
در پایان کار و موقع عزیمت از لندن نیز دولت انگلستان یک نفر را بنام «سرگوراوزلی» بعنوان وزیر مختار خود در ایران تعیین نموده و باتفاق حاج میرزا ابوالحسن خان روانه ایران کرد.
در آنموقع تنها وسیله مسافرت میان انگلستان و ایران، کشتیهای بزرگ بادبانی بود و هنوز از کشتیهای بخار استفاده نمیشد بهمین جهت حاج میرزا ابوالحسن خان و «سرگوراوزلی در بندر پلیموت انگلستان سوار یک کشتی بادی شده و بطرف ایران حرکت نمودند اما کشتی آنها در میان راه دچار طوفان شدید شد، باد تند و سخت زمام کشتی را از دست ناخدای آن خارج کرد. آنها راه را دروسط اقیانوس بکلی گم کردند و مدت چند هفته در دریا سرگردان مانده نمیدانستند کجا هستند و بکجا دارند میروند تمام سرنشینان کشتی و از جمله ایلچی ایران دیگر دست از جان خود شسته بودند و آماده غرق در دریا و یا مرگ براثر گرسنگی شده بودند ولی در موقعیکه کاملاً از همه چیز و همه جا مأیوس شده بودند ناگهان از دور خشکی را مشاهده کردند فریاد خوشحالی از همه بلند شد و کسانی را با قایق به ساحل فرستادند تا بفهمند کجا رسیده اند و آنها با کمال تعجب خبر آوردند که به قاره آمریکا و ینگی دنیا آمده اند و بادکشتی آنها را با خود بطرف غرب برده است.
ناخدای کشتی با تفاق حاج میرزا ابوالحسن خان ایلچی و سرگوراوزلی با قایق بساحل رفتند و در آنجا متوجه شدند که در سواحل برزیل و نزدیکی ریو دوژانیرو ،هستند کتاب فارسنامه ناصری که این واقعه عجیب را نقل کرده در این مورد می نویسد: «.... و به مدد زورقهای کوچک وارد ساحل گشته اقامت نمودند .
پادشاه آنجا بعد از اطلاع از واقعه ،جمعی از اعیان بلد را باستقبال آن دو سفیر کبیر فرستاده آنها را با احترامی چند وارد مقر خویش نمود و چند روزی باستراحت گذراندند. در حقیقت میرزا ابوالحسن خان شیرازی اولین ایرانی بشمار میرود که باد کشتی او را به حسب اتفاق به آمریکا برد و پای او به ینگی دنیا رسید. ایلچی فتحعلیشاه بالاخره در سال ۱۲۲۶ هجری قمری باتفاق وزیر مختار انگلستان وارد بندر بوشهر شد و همه با اعجاب و حیرت از او استقبال کرده و تا مدتها از سفر عجیب او به ینگی دنیا سئوال میکردند و اطلاعاتی از این قاره جدید میخواستند.
در هر حال موقعیکه ایالات متحدۀ امریکا بفکر استقرار روابط سیاسی با ایران افتاد، مردم و حتی زمامداران ایران اطلاعات صحیح و درستی از آن سرزمین نداشتند. هنگامیکه امیر کبیر بصدارت رسید تصمیم گرفت سفرای دائمی به پایتختهای کشورهای بزرگ دنیا بفرستد و در مرحله اول دستور تاسیس سفارت دائمی ایران را در استانبول، سن پترز بورگ (روسیه) ولندن صادر کرد . و ایالات متحده آمریکا هم میآمد که از دیگران عقب نماند و بتواند در بازار ایران و بوسیله ایران در بازارهای دیگر کشورهای آسیایی جایی برای خود باز کند.
ایالات متحده آمریکا با تلاشهایی که در این مورد کرد توانست موافقت ناصرالدینشاه را برای امضای قرار داد ایجاد روابط سیاسی جلب نماید و دولت ایران به فرخ خان غفاری امین الدوله که بسمت سفارت کبرای ایران در پاریس مشغول بود، مأموریت داد که سر راه خود در استانبول با سفیر ایالات متحده آمریکا در دربار عثمانی مذاکرات لازم را برای امضای قرارداد ایجاد روابط سیاسی انجام دهد. «کارول سپنس» سفیر ایالات متحده آمریکا در استانبول، پس از ورود فرخ خان امین الدوله مذاکرات خود را شروع کرد و قرار دادی را بر اصول و ضوابط قرار داد ترکمانچای تنظیم نمودند و پس از موافقت دولتهای متبوع این قرار داد را در پانزدهم ربیع الثانی ۱۲۷۳ هجری قمری مطابق با ۱۳ دسامبر ۱۸۵۶ بدوزبان فارسی و انگلیسی امضا نمودند و چند ماه بعد در تاریخ ۲۰ شوال ۱۲۷۳ مطابق با ۱۳ ژوئن ۱۸۵۷ نسخ این قرارداد مبادله گردید و بصورت رسمی قرارداد ایجاد روابط میان ایران و ایالات متحده آمریکا، به درآمد. و کمی بعد به تصویب کنگره امریکا رسید و کنگره آمریکا در سال ۱۸۸۲ بالاخره با ایجاد سفارتخانه در ایران موافقت کرد .قرار داد ایران و آمریکا در طرز رفتار طرفین با سفرا و نمایندگان سیاسی یکدیگر مبتنی برهمان اصول قرار داد ترکمانچای میان ایران و روسیه بود و حق قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون) را در ایران بدولت امریکا میداد. متن این قرار داد در ناسخ التواریخ جزء وقایع سال ۱۲۷۳ هجری قمری درج گردیده است.

منبع : ایران و ایرانیان عصر ناصرالدین شاه ،نوشته : س- ج- و – بنجامین ،نخستین سفیرر ایالات متحده امریکا در ایران .ترجمه مهندس محمد حسین کرد بچه . چکیده ای از مقدمه مترجم.