تصویری از ایران  در آستانه انقلاب مشروطیت  به روایت مهدی قلی هدایت ،مخبرالسلطنه
( به مناسبت ۱۴ مرداد سالگرد صدور فرمان مشروطه)

ایران را بی سامانی و پریشانی فرا گرفته، روس از یکسو می کشد ، انگلیس از یکسو، ترکیه هم سری توی سرها درآورده، دولت یکجا ۲۲/۵   میلیون روبل ( در صد پنج)  ویکجا یازده کرور تومان( در صد چهار) به دولت روس مقروض است، دویست و نود هزار لیره به انگلیس.گمرکات وثيقة قرض است. خزانه خالی است و دولت محتاج پول .
بودجه تنظیمی در کار نیست، جمعی تشخیص داده می شود، با تفاوت عملی که حدى ندارد و محل خرج حکام است.
بالمقاطعه حکام پیشکش به شاه و سهمی به صدور و مبلغی به اجزای دربار و صدر اعظم می دهند و می روند، به بخت و اقبال یا قوه تعدی که چه وصول کنند . به انواع اسامی از رعیت نقد و جنس گرفته می شود. از مردم آنکه در شمال است خودش را به روس بسته، آنکه در جنوب است به انگلیس. «وزرا » چشمشان به دهان سفارتین است .
اکثر ….تهران سر به سفارتی سپرده اند به روس ،کمتر، به انگلیس بیشتر.
مردم بازاری که خارج از این بازی هستند ،خشم آلوده منتظر دست غیب اند. شاه مریض است و گرفتار به درد خود. رجال دولت همه در فکر منفعت خود ، فکری که در هیچ کله ای نیست. فکر مملکت است. اگر چند نفری هم در این فکرند مغلوب اکثریتند.
مردم چیزهائی شنیده اند و آرزوهایی در دل دارند.
بمبی در سینه ها مخفی است، تاکی بترکد.

منبع : مهدی قلی خان هدایت( مخبرالسطنه)،
طلوع مشروطیت،

به کوشش:
امیر اسماعیلی، تهران : ۱۳۶۳ ،انتشارات جام،صص۲۳ -۲۴.