وقتی که ناصرالدین میرزا ولیعهد بود از آداب تربیت عادی شاهزادگان ایرانی بهره مند شد. به عبارت دیگر به او خواندن و نوشتن و نماز و دعا کردن و اسب سواری و تیراندازی تعلیم داده بودند. حکومت آذربایجان هرچند اسماً با ولیعهد است برحسب معمول بر عهده یکی از پیشکاران سالخورده و با تدبیر واگذار می شود. در نتیجه ولیعهد بیشتر در حرم خانه و یا به شکار سرگرم می باشد. از این رو تعجب آور نیست که این شاهزاده در شانزده سالگی پدر شده است و بزرگ ترین شهرتی که وی در تبریز داشته مهارتش در شکار بوده است.
وی در هفده سالگی به پادشاهی رسید و از آن پس هم دچار تملق و چاپلوسی انگلها و کسانی شد که پیرامون یک شهریار مشرق زمین را فرا - می گیرند، باز حیرت آور است که تا این درجه آراسته بارآمده است. این پیشرفت نیکو را او به استعدادهایی که خیلی بیش از حد معمول است و به استحکام خصایل خویش مدیون میباشد.
وقتی که بر تخت پادشاهی جلوس کرد فقط به زبان ترکی رایج در آذربایجان حرف می زد ، ولی بزودی خواندن و نوشتن فارسی را نیک آموخت و به تدریج هم با زبان فرانسه و عربی آشنائی یافت . وی شعرای ایران را خوب می شناخت و کتابهای شرقی در باب تاریخ و فلسفه و هنر را خوانده است و به هیچ عنوان نمی توان گفت که شاه از کارهای هنری بی بهره است. در نقاشی مهارتی دارد. درباریان به او همان طوری که به جد بزرگوارش عرض می کردند اطمینان می دهندکه تراوش طبع شاه از اشعار حافظ شیراز عالی تر است. اما وی عاقل تر از آن است که خیال کند به هرپایه ای که برسد در قلمرو خداوندان سخن خواهد بود.

حدود اطلاعات شاه وسیع و او کاملا در جریان وقایع زمان است. در باره مسائل جاری سرشار از علاقه و کنجکاوی است و تشنه اخبار است که با استفاده دقیق از افراد با صلاحیت بدست می آورد. شرح خاطرات مسافرتش اگر بتوان آن را واقعاً از قلم خود او دانست ،متضمن نکته های بدیع است . منشی خاص مطالب جراید فرانسه را برای او ترجمه می کند. وی به روزنامه تایمز با نظر احترام می نگرد و در مسائل اروپائی نیک وارد است. و از انتقادات جراید اروپا درباره خود نیز بی اطلاع نیست.
آزادی کلام که وی در جامعه اروپائی مشاهده میکند و گاهی نیز خود او هدف آن واقع شده است با افکار او که معتقد است روزنامه نویسان باید فقط مطابق اجازه و دستور رفتار نمایند سازگاز نیست.
آدمها و آئینها در ایران، سفرنامه مادام کارلا سرنا،ترجمه علی اصغر سعیدی، ۱۳۶۲ ، تهران: کتابفروشی زوار ، صص ۲۱۲-۲۱۹