زنان بلند پایه فرنگستان از نگاه ناصرالدین شاه قاجار
ناصرالدین شاه قاجار، اکثر اوقات سال را با اردویی که اردوی هما یونی نام داشت در سفر و شکار به سر می برد و چون دوری از زنان را نیز بر نمی تافت،در این سفرها،اردوی حرمسرا هم‌ با تجهیزاتی جداگانه و بالطبع هزینه ای گزاف در جوار وی حرکت می‌کرده است. ولی در سفرهای سه گانه فرنگستان (سالهای۱۲۹۰،,۱۲۹۵ ۱۳۰۶ هـ ق ) همراه بردن زنان به دلایل متعدد امکان پذیر نبود،علی ایُ حال در غیاب حرمسرا ازنظارت و تماشای زنان فرنگی غافل نبوده و درجشنها و مهمانی هایی که به افتخار او ترتیب داده می شد و ملاقاتهایی که با سردمداران اروپا داشته به شرح و توصیف زنان بلند پایه فرنگستان،زنان کوچه و بازار و همین طور زنان تماشاخانه ای و هنرمندان پرداخته است،که در این مختصر به توصیف او از زنان بلند پایه فرنگستان بسنده ، انتخاب وتقدیم علاقمندان می شود:
روسیه ؛
من و امپراطور هم خوب راه میرفتیم و صحبت می کردیم تا رسیدیم به اطاق زن امپراطور ... زن امپراطور معلوم است پیر است و خوش صحبت و زن با وقار بسیار استخوان داری است .با امپراطریس دست دادیم ...امپراطریس از آن وقت که دیدم پیرتر شده.دندانهایش زرد شده ،صورت لاغری دارد ، اما زن محترم و امپراطریس و مادر ولیعهد و خیلی شأن دارد.
زن حاکم حاجی طرخان آمد به حضور،زن میان سنی است،اما سابقا بد نبوده است،زن چاقی بود.مدتی پاریس بوده است،فرانسه می دانست گفتند هرزه هم هست، زن حالم مسکو که نایب دالغوروکی است زن شیرینی بود،گردنبند برلیان اعلایی داشت.
زن گران دوک سرخ برادر امپراطور مرحوم عموی این امپراطور بسیار زن میان بالای طناز سرخ و سفید، به اندازه،نه چاق نه لاغر،لطیف خیلی خوبی است،از خوشگلهای خوب فرنگستان است.برعکس این پیره زن بسیار کثیف پدر سوخته نحس نجس،موهای سفید.لاغر دراز خیلی بدی هم بود که زن قسطنطین برادر امپراطور است.خود قسطنطین در قرم است . الحمدلله که از زنش دور است .
آلمان :
صبح برخاسته رفتم دیدن امپراطریس آگوستا که تازه آمده است.رفتم اطاق امپراطریس که در همان عمارت پادشاه است،زن پیری است،هفتاد سال دارد، بسیار بدگل است،بزک کرده بود،سفیدآب زده بود.ابروی نازکی سیاه جعلی درست کرده بود،گردنبندهای الماس برلیان خوب داشت ،نشسته صحبت کردیم.زنکه زیاد حرف می زد.متصل و طور غریبی حرف می زند. مثل این که گریه می کند، ما را برد این اطاق آن اطاق گرداند،اسبابهای خوب داشت،بعداً هر طور بود از چنگش خلاص شده رفتم خانه ولیعهد دیدن زنش که دختر ملکه انگلیس است دست راست زن ولیعهد یعنی ساعدش جای زخم کهنه داشت، بسیار مکروه ، چون لباس لخت پوشیده بود[پیدا بود]،اولاد اول پادشاه انگلیس است.بدگل نیست.خوب زنی است .
زن بیسمارک [صدراعظم آلمان ]بسیار بسیار بدگل است،بیچاره بیسمارک... دختر بیسمارک که رسیده است بود،بدگل است ولی بی نمک نیست.
با امپراطریس دست داده احوال پرسی کردیم سه نفر از زنهای محترم پهلوی امپراطریس هم در اطاق بودند، اما همه بدگل بودند،خود امپراطریس هم بدگل بود، صورت دراز، قد بلندی به قدر قد من داشت و رنگ زرد،اما خوش صحبت و بسیار گرم و مهربان بود،روی صندلی نشسته صحبت کردیم .
زن ایلچی روسیه که مقیم ایتالیا است اینجا [بادن با د آلمان]به هواخوری آمده است،بدون شوهرش،به به چه زنی بود، مثل جواهر،چانه گرد،چشم و ابرو بسیار با حالت،با نمک،خیلی صحبت کردیم .
زن کنت ویستوم ... نعوذبالله ، مسلمان نشنود کافر نبیند ..، اولا سن خانم قریب به هشتاد است، در آن نهایت نهایت بدگلی است خانم که مافوق آن متصور نیست، در ایام جوانی هم خانم بدگل بوده است،کسی که در جوانی بدگل باشد در پیری معلوم است چه آدمی است،چشمهای کوچک مثل فیل کوچک ،دماغش مثل خرطوم فیل کوچک، دهن فرو رفته،چانه بالا آمده ، ابرو ابدا نیست، چینِ رو الی غیر النهایه،پیشانی بلند پر چین، موها رفته است به کله سر، به رنگهای مختلف، هفت رنگ بود ... این ضعیفه با این تفصیل خودش را خوشگل می داند، غمزه می کرد،قر می داد، شکل خودش را به من نشان می داد، می گفت ببینید چقدر خوشگل است .
اطریش ؛
امپراطریس [اطریش ] اتفاقا زنی بسیار خوب، خوشگل خوش ترکیب بود و بسیار بسیار مهربان و برازنده امپراطریس اطریش بود.اما مزاجاً قدری علیل است.از این جهت اکثر اوقات خودرا در فصول اربعه در خارج پایتخت می گذراند، سن امپراطریس به نظر من سی و پنج آمد،امپراطریس بسیار زن غمگینی بود با وجود علیلی مزاج بسیار خوب بود،خوش ترکیب،خوش گیس،دلچسب،با قر و فر،ما را که دید یک دفعه وارفته نگاههای عجیب می کرد و می گفت بسیار افسوس دارم که چرا این چند روز که اینجا بودی نیامدم.لبش را می گزید،گفت خواهش یک صورت عکس شما را دارم، گفتم صبح می فرستم،بسیار صحبت شد .
زن تازه که برادر امپراطور گرفته است بسیار بسیار خوشگل است ، خیلی خوب است،بر پدر آلمانها لعنت که همه خوشگل هستند .
هلند؛
زن حاکم [آمستردام] که مادام تین هون است آمد جلو دست دادیم،رفتیم بالا ... زن حاکم دست راست ما نشسته بود پیر است،پنجاه و پنج سال دارد،بدگل است،پر حرف می زد،دست و بازو و سینه و ساعدش تمام باز بود ..
بلژیک ؛
زن پادشاه [بلژیک ] از شاهزاده خانمهای نمسه اطریش است، اصلش از اهل مجار است،در نظر اول خوب به نظر می آید،اما هر چه دقت بشود بدگل می شود .. و بسیار مهربان،نزدیک به پیری است، جوانی خوب بوده است حالا هم خوب است،حالتی دارد .
دست چپ من پادشاه نشسته بود،پهلوی او زن گرای نر[رئیس کارخانه سرنگ سازی شهر لیژ نشسته بود]... زن گرای نر خیلی زن تلخی بود و بدگل،چشمهای در آمده آبی داشت، سرخ و سفید بود امابدگل،پادشاه خیلی با زن گرای نر صحبت و اظهار تلطف می کرد . مسئله زن و احترام به آنها در فرنگستان چیز عجیبی است ، مثلا این زن یک زن صاحب کارخانه است مثل یک امپراطریس به این حرمت می گذاشتند...
انگلستان ؛
صبح از خواب برخاسته رفتیم برای قصر ویندزور Windsor که مقر ملکه ویکتوریای انگلیس است.دم قصر زیر پله پیاده شدیم،ملکه تا زیر پله استقبال کرد،پایین آمده دست ملکه را گرفتیم، بازو دادیم رفتیم بالا ... ملکه برخاسته به دست خودشان نشان به ما زده و حمایلش را انداخت ... نشانی که دادند مکلل به الماس بود ... خلاصه نشان را با تعظیم زیاد گرفته ملکه ما را بوسه داد، ما هم او را بوسیدیم.نشستیم.من هم نشان و حمایل اختراعی آفتاب را مکلل به الماس با نشان تصویر خودم الماس به ملکه دادم،او هم با کمال احترام قبول کرد و زد به خودش.ملکه پنجاه و پنج سال چیزی بالا دارد،حالا هم برای شوهرش سیاه می پوشد، امابسیار خوش بنیه و فربه و سرخ و سفید است،هیچ معلوم نیست که سالش این قدرهاست،دندانهایش هیچ عیب نکرده است قدش کوتا ه است،گردن کوتاه کلفتی دارد،بسیار بسیار بشاش و خوش صورت است و مودب.
خودِ الماس [کوه نور ] را در لندن تراشیده برلیان کرده اند، ملکه سنجاق سینه کرده به سینه می زند،روزی که به ویندزور برای وداع ملکه رفته بودم به سینه اش زده بود،بسیار الماس خوبی است .[۱۶ سال بعد] ملکه و دخترهایش و دام دنورها همه در پای پله ایستاده بودند،ملکه عصای سیاهی در دست گرفته لباس سیاهی هم پوشیده بود،مختصر جواهر و مروارید هم به خود زده بود،پیاده شده با ملکه دست داده خیلی تعارفات، معانقه گرمی به عمل آمد.بعد عصای خود را به یکی از دام دنورها داده دست ما را گرفته از پله بالا رفتیم.حقیقتا این وضع ملکه به نظر من خیلی با عظمت آمد.ملکه خیلی پیر شده،پله ها هم زیاد،ما هم با احتیاط بالا می رفتیم...گذشتیم به اطاقی که شانزده سالا قبل همان جا رفتیم،وارد شدیم با ملکه در روی نیم تختی نشستیم،ملکم خان ترجمه می کرد و صحبت می کردیم،بعد ملکه چند نفر از اعیان را معرفی کرد.
- زن لردسالزبوری بسیار زن محترم قد کوتاه پلتیک دان عاقل خوبی است ، تمام فنون پلتیک را می داند ، در حقیقت وزیر خارجه است.
برخاسته رفتیم به اتاق زنها،آنجا یک شطرنجی روی میز حاضر بود ، پرسیدم از شماها کی بازی می تواند بکند،زن لرد سالزبوری که زن پیر ناقلای غریبی است و با آنکه سنی دارد خوش بنیه و گردن کلفت است،او گفت من حاضرم.نشستیم،شروع به بازی کردیم،با اینکه هم خود زن سالزبوری شطرنج می دانست، و هم سایر اعیان و اشراف انگلیس بودند و به او یاد می دادند،چند بازی طول نکشید او را مات کرده و بازی را از او بردم .
فرانسه ؛
صدر اعظم زنش را معرفی کرد،زنش بسیار زن متعفن پیر بسیار بد کثیف بود،دستی به خانم دادیم و بعد بازو به بازوی او دادیم داخل یک اطاق دیگر شدیم که آنجا زنها خیلی بدگل تر و بدتر بودند تمام هم زنهای وزرا بودند،همه کثیف و بدگل و متعفن، بخصوص زن وزیر داخله که خیلی بد و متعفن بود.این زنها را معرفی کردند،مجبورا با همه دست دادیم و همین طور بازور و بازوی زن صدراعظم داخل اطاق شام شدیم .
... هر خانواه وخواهر ها و مادر همه یک جور و یک رنگ لباس می پوشند،در فرنگ،مثلا چهار خواهر است،هر چهار مثل هم باید لباس بپوشند،چیز خوبی است این رسم.
جرمن باپس جواهری .. اینجا بود،زن بسیار خوب مقبول خوشگلی داشت که الحق دسته گلی بود توی پارک راه می فت .زن طنازی بود چشم کبود،رنگ پریده،که با آن رنگ پریده یک آب رنگ خوبی داشت و خیلی جلوه می کرد.
البته توصیف ناصرالدین شاه از زنان در سفرنامه هایش به خانمهای بلند پایه اختصاص ندارد، بلکه او همچنان در فوق اشاره شدزنان کوچه و بازار و زنان
تماشاخانه ای را از نظر دور نداشته و به وصف آنها آنها پرداخته است مثلا هنگام بازدید از پطرهوف روسیه اذعان می دارد خانمهای بسیار بسیار خوشگل داشت . توی باغ توی خیابانها می گشتند ، مثل پری ، اما چه فایده چه فایده ویا هنگام بازدید از نمایشگاهی در ورشوی لهستان نقل می کند که زنها و دخترها همین طور فال فال نشسته بودند . جاهای مخصوص داشتند [به ]انواع صنایع حرف و ... غیره و غیره مشغول بودند ولی صنایع عمده و صحیح خلقت خوشگل و مقبولی آنها بود که در حقیقت اکسپوزیسیون خوشگلها بود ، الحق چند نقر خوشگل داشت که خیلی نقل داشت ، افسوس که دست ما به آنها نمی رسید . خلاصه همه جا را گردش کردیم ، دخترها دور ما را گرفته بودند می خندیدند و حرف می زدند.
اینها بخشی و نمونه ای بود از تجلیات ذهنی شخصی که ۵۰سال سرنوشت مُلک و ملت با اراده او رقم زده می شد.
منابع:
منابع:
۱- روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر اول فرنگستان، به کوشش فاطمه قاضیها, تهران، سازمان اسناد ملی ایران, ۱۳۷۷ش.
۲-روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر دوم فرنگستان ، به کوشش فاطمه قاضیها , تهران، سازمان اسناد ملی ایران, ۱۳۷۹ش.
۳- روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر سوم فرنگستان ، به کوشش دکتر محمد اسماعیل رضوانی، فاطمه قاضیها , تهران، سازمان اسناد ملی ایران, کتاب اول، ۱۳۶۹،کتاب دوم ۱۳۷۱.