کابینه سوم مشروطه(۳۴ روز)

روز يكشنبه ۲۱ رجب ۱۳۲۵ دو مين رئيس الوزرای مشروطه ایران میرزاعلی اصغر خان امین السلطان اتا بک اعظم در جلوی مجلس به دست عباس آقای تبریزی یکی از مجاهد ین غيرتمند ایران کشته شد .
روز ۲۳ رجب مجلس ضمن تلگراف تسلیت آمیزی که به عنوان محمد علی شاه مخابره نموده بود از او تقاضا کرد که شخص كافی و لایقی را به وزارت داخله انتخاب نماید که نظم و آرامش را در مملکت برقرار کند.
شاه در پاسخ خود به مجلس اعلام داشت «که در تعیین وزیر داخله و ترتیب هیأت وزرا با تامل لازم قرار کافی داده می شود که آسایش و رفاه عموم مردم بطور دلخواه به عمل آید و بیست نفر از نمایندگان مجلس را احضار نمود که در باره انتخاب صدر اعظم (رئیس الوزرا) با آنها مشورت نماید .
در این ملاقات که روز ۲۶ رجب روی داد آقای مستشارالدوله نماینده مجلس بی پرده به محمد علی شاه گفت :
« از مشروطیت جز هرج و مرج و آشوب حاصل دیگر نداشته ایم و علت اینست که از عدم اجرائات، جواب انتظارات مردم داده نشده و توقعاتی که مردم از مشروطیت دارند بجا آورده نشده است ، حتی مامورین اجرا وظائف سابقه خودر اهم منسوخ و متروک گذاشته اند.» محمد علی شاه باطنا از اظهارات مستشارالدوله خشمگین گردید ولی در ظاهر به هفت وزیر کابینه اتابك که هنوز سر کار های خود بودند دستور داد د بروید با وکلا بنشینید، قراری در کلیه نظم امورات مملکت بگذارید و از کار ها غفلت ننمایید.»
دوروز بعد یعنی روز پنجشنبه ۲۶ رجب جلسه مشورتی تشکیل گردید و در آن جلسه به ناصرالملک ماموریت دادند از شاه تقاضا کند یک نفر را به سمت رئيس الوزرا انتخاب نماید که در انتخاب وزیران خود اختیارات کامل داشته باشد و در جلسات بعد نطقهای مهیجی بر علیه دخالت های محمد علي شاه در امور کشور و مسئولیت وزیران در برابر مجلس ایراد نمودند و صريحا گفتند که وزراء در برابر مجلس مسئولند و هر کس عهده دار زمامداری کشور می گردد باید فقط مجری قانون و تصمیمات مجلس باشد.
در این جلسۀ مجلس که وثوق الدوله آن را اداره می کرد به عنوان اعتراض جلسه را ترک کرد و استعفا داد. مجلس هم موقع را مغتنم شمرده احتشام السلطنه نماینده تهران را به ریاست مجلس انتخاب و عده ای در همان جلسه مامور شدند که بروند و احتشام¬السلطنه را که از سفر تازه به تهران آمده بود به مجلس بیاورند پس از یکربع ساعت احتشام السلطنه را با سلام و صلوات وارد مجلس نمودند و ریاست مجلس را بدو سپردند. "
محمد علی شاه که در باطن جز فكر بر هم زدن اساس مشروطیت هدف دیگری نداشت و جریانات مجلس هم بیشتر باعث خشم و غضب او شده بود، میرزا احمد مشير السلطنه را که مردی بی شخصیت و نادان و آلت بی اراده ای در کف او بود در همان شبی که این جریانات در مجلس روی داد مامور تشکیل کابینه نمود و مشير السلطنه روز دو شنبه ۷ شعبان ۱۳۲۵ سومین کا بینه خود را به شرح زیر به مجلس معرفی نمود :
مشيرالسلطنه رئيس الوزاء و وزیر داخله - سعد الدوله (میرزا جواد خان ) وزیر امور خارجه . قوام الدوله ( میرزا محمد علی خان) وزیر مالیه - مجد الملك وزیر تجارت. مستوفی الممالك (میرزا حسن خان) وزیر جنگ - مهندس الممالك (میرزا ناظم) وزیر فوائد عامه - مشير الملك (آن ایام هنوز مرحوم مشیرالدوله مشير الملك نامیده می شد )- ( میرزا حسن خان ) وزیر عدلیه ولی چون وی در تهران نبود تا آمدن او به تهران علاء الملك عهده دار وزارت عدلیه معرفی شد و وزیر علوم را هم وعده کرد که بعد انتخاب و معرفی نماید و بعداً نیرالملك را به ا این سمت انتخاب کرد.
مجلس با سردی کا بینه را پذیرفت و مرحوم امین الضرب پس از معرفی اعضای دولت سؤال کرد .
« آیا رئيس الوزرا به ميل و اختیار، ساير وزرا را انتخاب کرده و مسئولیت اتفاقيه دارند یا خير؟ ».
مشير السلطنه در جواب اظهار داشت:
« بلى من انتخاب کرده ام و هر کدام در کار خود مسئول هستند ولی در مورد مواد مهمه تمام ضمانت دارند .»
در اینجا برای نخستین بار آقای تقی زاده صحبت پروگرام و دولت را در میان آورد و از دولت پروگرام و نقشه کار خواست .
سعد الدوله ( وزیر خارجه ) جواب داد. «ما چون دیشب، انتخاب شديم فرصت نشد که پروگرام روی کاغذ بیاید، البته پروگرام خودمان را نوشته و به مجلس خواهیم آورد.»
کابینه مشيرالسلطنه چنانکه اشاره کردیم از بدو تشکیل مورد علاقه مجلس نبود و چون تنوانست عملا توجه مجلس را به خود جلب کند وکلا بنای مخالفت را با آن گذاشتند ؛ روز شنبه ۱۰ رمضان یکی از وکلا رسما در مجلس اظهار کرد ما از این کابینه مايوسیم و باید همین امروز تکلیف آنرا معلوم کنیم ؛رئیس مجلس هم اظهار کرد روز اول هم مجلس برای پذیرفتن این کا بینه حاضر نبود ولی ولی تادبا قبول کرد و سپس در بارة بقای کابینه رای گرفتند و ۸۴ نفر از نمایندگان ورقه کبود دادند و به این ترتیب کابینه سوم مشروطه پس از ۳۴ روز زمامداری ساقط گردید .
اهم حوادثی که در زمان این کابینه روی داد عبارت بودند از: - تجاوز عثمانیها به مرز های ایران -اختلاف کارکنان وزارت خارجه با وزیر(سعدالدله) – قرارداد ۱۹۰۷ و ابراز علاقه درباریان به مشروطه و پیامدهای آن.