۱- محمود میرزا
نخستین ولیعهد ناصر الدین شاه موسوم بود به سلطان محمود میرزا از بطن گلین خانم دختر احمد علی میرزا پسر فتحعلی شاه که اولین زن عقدی ناصرالدین شاه در زمان ولیعهدی بود.از این زن در شب هفدهم رجب ۱۲۶۵ یعنی یک سال بعد از به شاهی رسیدن ناصرالدین شاه، پسری متولد شد که سلطان محمود میرزا نامیده شد. چون ناصر الدين شاه تا آن تاريخ بعلت نداشتن اولاد ذكور نتوانسته بود ولیعهدی برای خود معین کند، پس از ولادت این طفل با امیر کبیر در باره ولا يتعهدي او مشورت کرد امیر هم رای شاه را تصویب کرد و بر حسب وقتی که ستاره شاسان انتخاب کردند در روز جمعه ۱۷ ذ القعده ۱۲۶۵ برای اعلام و لیعهدي طفل نوزاد معین شد.در این روز مجلس رسمی با شکوهی برگزار گردید و فرمان ولیعهدی سلطان محمود میرزای ۴ ماهه صادر شد.ولی دست تقدیر حدود هفت ماه بعد طفلی که پادشاهی در انتظارش بود را به دار فانی فرستاد.
۲ – معین الدین میرزا
دومین ولیعهد ناصر الدین شاه، شاهزاده معین الدین میرزاست که در يكشنبه ۱۷ ربیع الثانی۱۲۶۹ در تهران متولد شد. مادرش دختر شاهزاده سيف الدوله پسر فتحعلی شاه بود و تاج الدوله نام داشت . این خانم دومین همسر عقدی ناصرالدین شاه بود . و از شاه دو فرزند داشت یکی همین معین الدین میرزا، دیگری دختری به نام عصمت الدوله که بعدها زن دوست محمدخان معیر الممالک شد. چون طفل به پنج ماهگی رسید ناصرالدین شاه مجددا به فکر انتصاب ولیعهد افتاد و بدین ترتیب روز یکشنبه ۲۱ ربیع الاول ۱۲۶۹ هجری ،ناصر الدین شاه قاجار فرمان ولایت عهدی را به نام این طفل شیرخوار صادر نموده و با تشریفات کامل نوزاد را بر تخت ولیعهدی نشاندند.خبر این انتصاب بوسیله فرامین ملوکانه بكلیه اهالی ایران ابلاغ و به دول خارجه نیز مراتب اطلاع داده شد ،هر چند که نمایندگان خارجی خود در مراسم جشن ولایت عهدی حضور داشتند.اما عمر شاهزاده معین الدین میرزا نیز چون برادر خود محمود میرزا کوتاه بود و بیش از شش سال نزیست و همان روزی که خبر فتح هرات رسید ولیعهد خردسال ایران ،دیده از دنیا فرو بست ( در ۱۲ ربیع الاول ۱۲۷۳ ). شنیدن این خبر بر ناصر الدین شاه سخت گران آمد ،تا جائی که با همه شوقي که به فتح هرات داشت و با همه مسرتی که بر اثر شنیدن این فتح به وی دست داد ،چون خبر مرگ پسر ارشد و ولیعهد خود را شنيد از تهیه تشریفات و مراسم سلام خودداری و اجرای این مراسم به چند روز بعد موکول شد.
از این روز تا چهار دهم ربیع اول ۱۲۷۴تخت سلطنت ایران بدون جانشین بود و شاه قاجار ولیعهدی برای خود معین نکرد تا اینکه بالاخره طفل دیگر خود یعنی امير محمد قاسم خان امير نظام را بدين سمت معين ساخت .
۳. محمد قاسم میرزا
سومین ولیعهد ناصر الدین شاه ، محمد قاسم میرزاست که از پنجمین


زن عقدی او جیران دختر محمد علی تجریشی به دنیا آمد. این زن بی نهایت مورد علاقه شاه بود تا بدانجا که یکی از همسران دائمی خود را (ستاره خانم )که از دوران ولايتعهدي با او بود به مرتبه صیغه تنزل داده و جیران را بجای او به عقد دائم در آورد. این خانم چهار فرزند آورد ولي هيچيك از آنها باقي نماندند، اولین طفلِ او سلطان محمد میرزا پس از هشت روز در گذشت، دومین محمد قاسم میرز است که پیش از ۵ سال زنده نبود، سوم رکن الدین میرزا امیر توپخانه در سه سالگی فوت نمود، چهارمی خورشید کلاه خانم که عمرش از دو سال تجاوز نکرد.
چون شاه نسبت به اين زن بیش از اندازه علاقه داشت بالطبع به طفل اوهم بیش از سایر فرزندان علاقمند بود از اینرو و قتی که متولد شد، شاه او را بنام جد مادری خود محمد قاسم میرزا نامید. پس از اینکه معین الدین میرزا در سال ۱۲۷۳ فوت نمود،
ناصر الدين شاه به فکر افتاد که شاهزاده محمد قاسم ميرزا را به ولیعهدی خود معرفی نماید ولی یک مانع برای این کار داشت و آن اینکه مادر این شاهزاده از خانواده قاجار نبوده و شاهزادگان و بزرگان کشور و صاحب منصبان قشون این انتخاب را مناسب نمی دانستند.بالاخره شاه با میرزا آقا خان انوری صدر اعظم وقت، در این باره مذاکره کرد و صدر اعظم قول داد که این مهم را از پیش بردارد. پس از این مذاکره میرزا آقاخان مجلس مشاور ه عالی تشکیل داد که در آن شاهزادگان درجه اول و امراء لشکر و بزرگان در بار جمع شدند میرزا آقاخان مطلب را عنوان نمود و حاضرین را طوری قانع ساخت که در همان مجلس همه حاضرین اظهار خوشوقتی و همراهی نمودند و نمایندگان خارجی هم بدین مطلب رضا دادند . میرزا آقاخان جریان مجلس را به اطلاع شاه رساند و شاه که بی نهایت از این امر مشعوف شده بود،فرمان داد تا هر چه زودتر بساط جشن وتشریفات را فراهم سازند . به این ترتیب در تاریخ ۱۴ ربيع الاول سنه ۱۲۷۴ ناصرالدین شاه فرمان ولایتعهدی سومین ولیعهد خود را صادر کرد ،و ولیعهد خود را هدایای گرانبها بخشید از جمله تاجی مكلل به الماس و کمر بندی مرصع به جواهر و .. و جشن و مراسم بسیار باشکوهی برگزار گردید.
این ولیعهد که مایه امید و محبت شاه بود پس از این همه تجمل وتشریفات ششماه بیشتر زنده نمانده و روز هجدهم ذی القعدة الحرام ۱۲۷۴ در ۵ سالگی جهان را بدرود گفت. جسد او را در بقعه مخصوص در حضرت عبدالعظیم بخاك سپردند.
بعد از این فاجعه يك چند ناصر الدین شاه را ولیعهد و جانشین نبود تا آنکه در اواخر ذي الحجة الحرام ۱۲۷۸ یعنی زمانی که خود ۳۱ ساله بود،فرمان ولايتعهد ی را به نام مظفر الدین میرزا که در آن تاریخ حکومت آذربایجان را داشت و عزیزخان مکری سردار کل از او نیایت میکرده صادر شد .گوئی ولایت عهدی ناصر الدين شاه شگون نداشت،چه سه ولیعهد او در خردسالی جان سپردند و این آخری هم(مظفرالدین میرزا) مدت ۳۵سال در ولایتعهدی گذراند و وقتی که به سلطنت رسید پیر مردی ضعیف و رنجور و بیمار بود و در زمان او با اعلان مشروطیت در حقیقت سلطنت مطلقه قاجار پایان پذیرفت.

منبع : نوائی، عبد الحسین؛مجله یادگار خرداد ۱۳۲۶ - شماره ۳۰ (‎۱۴ صفحه - از ۵۴ تا ۶۷ )