ناصرالدّین شاهِ شکارچی
1274 -1277 ه.ق

سال ئیلان ئیل سنۀ1274

به تاریخ دویم شهر صفرالمظفر [1274 ]
در کوهِ پشتِ مسگرآباد ، جرگه

بسته شد ،دو شکار زدند:
اوّل یک تَکِۀ

شش سال با گلوله زدند ، زخم دارشد، که به قدردویست قدم راه رفت، میان کمر

افتاد .
دویم ، یک ُبز در ماهور

خواییده بود، قریب به سی قدم راه بود ، با چهار پاره

زدند،که از جایش حرکت نکرد ، سرش را بریدند.

به تاریخ سیم شهر ربیع الآخر[1274]:
در شکارگاهِ چشمه انجیرک

به کمین

تشریف بردند ، یک میش را قریب به شصت قدم راه بود ، با چهار پاره زدند ، زخم دار شد، قدری راه رفت ، گرفته شد.
.
به تاریخ سیم شهر شعبان[ 1274]:
، در قرق پشت دولاب در کُمه

یک ُبز آهو قریب به چهل وپنج قدم راه بود که با چهار پاره زدند که تفنگ دود کرد، بُز آهو سرِ جایش خوابید و اوّل آهویی بود که در پشت بوته و کُمه زده شد و به دستِ مبارک ِذبح

فرمودند.

به تاریخ ششم شهر شعبان [1274] :
یک چَپِش

آهو در قوروق دولاب

با چهار پاره زدند ، پایش شکست. آن روز پیدا نشد ، این غلام فردا رفتم ، تا وقت ظهر پیدا کرده، با اسب گرفتم به حضور مبارک آوردم.

به تاریخ نهم شهر شعبان [1274] :

یک بُز آهوی بسیار مقبول در کمه به دست مبارک با چهار پاره زدند ، سی قدم
راه بود که با دودِ تفنگ خوابید ، از جایش حرکت نکرد.

به تاریخ بیست ودویم شهر شعبان[1274] :
در صحرای کن در نهر مرحومِ حاجی میرزا آقاسی

نشستند ، یک بُز آهو را آهوگردان آورد و به شانزده قدم راه با چهار پاره زدند. قریب به صد قدم راه دوید، رفت و افتاد و به دست مبارک ذبح

فرمودند .

به تاریخ چهارم شهر رمضان[ 1274] :
در قوروق دولاب ، یک بُز آهوی بسیار درشت را با چهار پاره در کومه به دست مبارک زدند ، قریب به سی و هفت قدم راه بود ، قدری دوید ، افتاد.


به تاریخ دوازدهم شهر رمضان [ 1274]:
در قوروق دولاب بک بُز آهو را با گلوله قریب به پانصد قدم راه، در تاخت زدند، که پای راستش از بالای قاب شکسته شد. یک فرسخ بیشتر جلو اسب دوانده شد، تا گرفته شد. چشم بد دور ماشاءالله َالحّق تیر شاهانه بود و هیچکس چنین تیر نینداخته است.

به تاریخ دوازدهم شهر ذیقعده[ 1274] :
در شهرستانک در درّه پشتِ َسراپرده ، یک بُزغاله به کمین با چهار پاره قریب به شصت قدم راه زدند ، سرِ تیر افتاد.

به تاریخ شهر ذیحجه[ 1274]:
در شهرستانک دو شکار زده شد :
اوّل در قلعه البرز یک تکه را با چهار پاره زدند زخمی شد ، با کله شکار آمد ، پهلوی چشمه بزرگ میان کمر اطرافش را پیاده گرفت، آن تکه را با چهارپاره زدند که از کمر غَلٌتٌ

زنان رفت تا پایین کمر، پیاده ها گرفتند، سرش را بریدند.
دویم یک تکه پنج سال دیگر را هم با گلوله قریب به چهارصد قدم راه بود زدند ، از کمر افتاد ،زیرکمر پیاده ها سرش را بریدند. ماشاءالله از تیرهای شاهانه بود.

نهم شهر صفرالمظفر [ 1275]:
در کوهِ پشتِ مسگرآباد جَرگه بسته شد ،
اول یک بُزغاله را با چهارپاره به سی وچهار قدم راه زدند که با دود تفنگ غلتید.[15]
دویم یک بُز بسیار بزرگ سرگلِ خوب آمد، آنرا هم با چهارپاره به شصت قدم راه زدند که غَلٌتٌ زنان آمد تا پائین درّه.

به تاریخ هشتم شهر ربیع الآخر[ 1275]:
که این غلام درّۀ پشتِ کن را جَرگه بسته بودم ، سه شکار زده شد:
اوّل یک بُزغاله با چهارپاره زده شد ، قریب به بیست قدم راه.
دویم یک بُزِ دیگر را با چهارپاره قریب به هفتاد قدم راه بود زدند.
سیم یک بُز دیگر رفته بود میان سوراخ کمر پنهان شده بود ، موسی شکارچی رفت بیرون، آورد ،قریب به چهارصد قد م راه بود که گلوله زدند ، زخم دار شد، از آن کمر دوان دوان آمد، تا این که به پنجاه قدم رسید، دوباره با چهارپاره زدند ، که همان جا خوابید.

به تاریخ پانزدهم شهرِ جمادی الاول [ 1275]:
پهلوی راهِ توچال کوه زیرچال

جرگه بسته شد ، یک تَکۀ پنج سال با گلوله قریب به ششصد قدم راه زدند که سرجایش غلتید. ماشاءالله از تیرهای شاهانه بود ، چشمِ بد دور.

به تاریخ هفدهم شهر جمادی الاول[ 1275] :
در کوه باغ گُمش جرگه بسته شد، یک چَپِش رفت میان کمر پنهان شد.تشریف بردند بزنند، از کمر درآمد از برای کمر دیگر پرید، که به روی هوا با چهارپاره زدند، افتاد.
به تاریخ بیست ودویم شهر جمادی الآخر[ 1275] :
[در] دّرۀ ازگی

جرگه بسته شد، چهار شکار زدند :
اوّل یک بُز با چهارپاره به هشتاد قدم راه زدند، سرجایش خوابید.
دویّم یک بُزغاله را قریب به بیست وپنج قدم راه زدند ، که دود تفنگ معدوم شد.
سیّم یک بُزِ نوبند

را هم به دویست قدم راه بود ، در کمال تاخت باگلوله زدند.ماشاءالله بسیار تیر خوبی بود، َالحقّ سرجایش غلتید.
چهارم یک تَکه هفت سال رفته بود در چاک کمر پنهان شد[ه بود] آن راهم قریب به پنجاه قدم راه بود، که با چهارپاره زدند، قدری دوید، با تیر دیگر زدند افتاد.

سال قوی ئیل

سنۀ 1275

شکار عرض راه از دارالخلافه الی چمن سلطانیه

که این غلام دررکاب مبارک حاضر نبود، باید از عالی جاهان رحمت الله خان و مصطفی قلی خان تحقیق شود.

به تاریخ24 شهر ذیحجه[ 1275] :
در سلطانیه در صحرای زیرِ اُردو طرفِ الله اکبر

دو بچه خرس ومادر را، عا لیجاه مصطفی قلی خان

صحرایی کرده، نگاه داشت.قبله عالم روحی فداه تشریف بردند ، خرس را سواره چندین تیر زدند، تا افتاد وبچه خرسها را زنده گرفتند. الحقّ عالی جاه مصطفی قلی خان در این فقره کارِبسیار غریبی کرد و همچو کاری تا حال نشده بود.


به تاریخ شهر ربیع الآخر[ 1276]:
[در] درّۀ پشت کَن جرگه بسته شد، یک بُز را با چهارپاره قریب به هفتاد قدم راه زدند ، سرِ تیر خوابید.این غلام در قزوین بود.

[ایضاً] به تاریخ شهر ربیع الآخر[ 1276]:[
پشت دولاب ، یک بُز آهو را با چهارپاره زدند، پایش شکست، به قدر نیم فرسخ راه اسب دواندند ، دوباره در پشتِ اسب یک تیر با چهارپاره زدند، افتاد ، وبا دست مبارک ِذبح فرمودند.

[ به تاریخ جمعه چهارم جمادی الآخر] [ 1276]:
تشریف بردند به جاجرود به تاریخ جمعه چهارم جمادی الآخر ، سرِ راهِ کوهِ کوچک پشتِ توچال را جرگه بسته شد. یک بُز دو ساله که [به] نوبند مشهوراست ، با چهار پاره قریب به هفتاد قدم هشتاد قدم راه بود زدند، که از یال برگشت رفت میان غلامهای حسین خان افشار ، گرفتند، به حضور مبارک آوردند ، از عقب چهار پاره خورده بود .
سه شنبه هشتم جمادی الآخر[ 1276] :
کوه زیرچال جرگه بسته شد، سه شکار زدند :
اوّل یک تکه بسیار بزرگ نه سال که به قدرِ یک یابو بود. پانصد ششصد قدم را به تاخت می رفت ، که از عقب تفنگ صدا کرد ، از جایش حرکت نکرد و غلتید ، ماشاءالله تیر شاهانه بود، قوّۀ هیچکس نیست ، الحقّ از دورِ کمرش گلوله گرفته بود.
دویّم یک بُزرا قریب به دویست قدم راه زدند ، با دود تفنگ غلتید.
سیّم یک چَپِِش هم در کمر پنهان شده بود . با چهارپاره زدند، که همان سرِ جایش خوابید.

به تاریخ شنبه پانزدهم جمادی الآخر:
میان دو کوهِ کوک داغ سه ساعت به غروب مانده نشستند میان لات[؟] دوکوه. این غلام با موسی تفنگچی ، پنج سوار دیگر را برداشته ، رفتیم در کوهِ کوچکِ کوک داغ ، چهار قوچ بود، اطراف آنها را سوار گذاشته ، یک دفعه سرزده قوچها فراراً آمده ، قریب به چهارصد قدم نزدیکی مکان که قبله عالم روحنا فداه تشریف داشتند ، یک قوچ پنج سالۀ بسیار بزرگ را به تاخت ، به گلوله زدند. با دود تفنگ مُعَلَق شد. ماشاءالله این هم از تیرهای شاهانه بود و کسی را قوۀ این تیر انداختن نیست.

سال پیچی ئیل سنۀ 1276

به تاریخ هیجدهم شهر شعبان1276:
قبله عالم روحنا فداه هنگام رفتن قشون تشریف بردند بیرون ملاحظه فرمایند قشون را ، در مراجعت دو بُز آهو با چهار پاره به دست مبارک زدند.:
بُز اوّلی پنجاه وپنج قدم راه بود.
بُز دویّمی چهل و سه قدم راه بود.
به تاریخ دوشنبه بیست و چهارم شهر شعبان1276 :
تشریف فرمای آهو گردانی قورق پشت دولاب شدند، یک بُزآهو را با چهار پاره قریب به ششصد قدم راه می شد، زدند. سرِ تیر غلتید.

به تاریخ بیست و نهم شهر شعبان روز دوشنبه

[؟] 1276:
چهارساعت به غروب مانده سوار شدند ، در قورق دولاب یک تَکه آهوی هفت ساله درشت ، زیاد مقبول در کومه ، به سی و پنج قدم راه ، با چهارپاره زدند، قریب به پانصد قدم راه رفت، افتاد، َالحقّ شکار به این زودی نشده، از وقتیکه از جادّه سوا شدند، تا زمانی که شکار را زدند ومراجعت فرمودند ، یک ساعت بیشتر نشد.

به تاریخ جمعه ششم شهر رمضان1276:
چهار شکار زدند :
اوّل دوآهو در ماهور خوابیده بود ، به کمین تشریف بردند ، یکی را با لوله اوّل زدند، سرِتیر افتاد، یکی را با لوله دویّم ، یکی آخری به قدر یک میدان راه رفت ، خوابید. قبله عالم روحنا فداه به قدر چهل قدم راه تشریف بردند تیر دیگر با چها پاره زدند از جایش حرکت نکرد.
دویّم یک بُزآهو را بالای سه تپه

، به کمین خود تنها تشریف بردند ، به قدر شصت قدم راه بود ، با چهار پاره زدند ، افتاد ، به قدر دودقیقه بعد پاشد فرار کرد.
سیّم در آهوگردانی یک بُزآهو را با چهار پاره زدند به قدر پنجاه قدم راه بود که با دود تفنگ غلتید.

به تاریخ دوشنبه نهم شهر رمضان1276:
تشریف فرمای آهوگردانی شدند، دو شکار زدند:
اوّل پیش از ظهر در کومه بیست و پنج قدم راه بود، یک تکه هفت سال بسیار مقبول درشت را با چهار پاره زدند، دودِ تفنگ بلند شد ، تکه از جایش حرکت نکرد.
دویّم بعد از ظهر یک تکه آهوی پنج سال در کومه شصت و دو قدم راه بود ، زده، زخم دار شده ، فرار کرد ، با لولۀ دویّم زدند ، که سه چهار معلق خورد افتاد .

به تاریخ چهارشنبه دوازدهم

شهر رمضان1276:
پنج ساعت به غروب مانده تشریف فرمای آهو گردانی قورق دولاب شدند ، یک بُزآهو را به پنجاه و شش قدم راه با چهارپاره زدند، زخم دار شد. آن روز را گیر نیامد ، فردا عالی جاه مصطفی قلی خان رفته پیدا نموده ، به حضور مبارک آورد.
ایضاً روز چهارشنبه12 رمضان یک بُزآهوی دیگر را با چهار پاره به شصت و چهار قدم راه زدند ، که سر تیر خوابید ، با دود تفنگ ماشاءالله.

به تاریخ بیستم شهر ذیقعده

[1276] :
که در شهرستانک کوه کفو

جرگه بسته شد، سه شکار تکه و دو خرس زده شده:
اوّل یک تکه نُه سال بسیار بزرگ آمد، قریب به یکصدوپنج قدم راه بود ، اوّل با چهارپاره زدند ، نیفتاد، تیر دیگر با گلوله زدند ، غلتید ، به قدر یابو بود.
دویّم یک تکه سه سال آمد، از میان درّه با چهارپاره زدند دویست سیصد قدم راه رفت ، افتاد پیاده ها سرش را بریدند.
سیّم یک خرس مادّه بسیار بزرگ آمد ، قریب به سیصد قدم راه به تاخت رفت ، با گلوله زدند، زخمی شد، رفت زیرِدرخت اورسی

نشست ،تیر دیگر با گلوله زدند ، که از بالای کوه غَلٌتٌ زنان ، مثال یک سنگی غلتیده است تا آمده میان رودخانه [در] آب، آنجا فراشها دویدند که بگیرندش ، دست انداخته ، چوب دستِ یکی از فراشها راگرفت، فراش زور کرد چوب را بگیرد ، چنان تکانی داد که فراش دو سه معلق خورد، چوب را گرفت از دست فراش ، به قدر سی چهل نفر جمع شدند، با همه دعوا می کرد ، تا قبله عالم روحنافداه دوباره یک تیر زدند به کَله اش که خوابید .
چهارم یک تکه هشت سال بسیار بزرگ را به قدر ششصد قدم راه بود، با گلوله زدند، که غلت زنان آمد تا تهِ درّه. ماشاءالله از تیرهای شاهانه بود که هیچ پادشاه نینداخته بود.
پنجم یک خرس نر بسیار بزرگ که کوهانِ سر شانه اش ، مثل کوهان شتر بود، در بالای کوه رفته بود، زیر یک بهمن بسیاربزرگی که سرش برف بود و از زیرش آب می رفت ، پیاده دورش را گرفته بود ، آنچه کردند از سوراخ بیرون بیاورند ، نیامد. آخر قبله عالم روحنافدا ازبالای سوراخ ملاحظه فرمودند ، دیدند، قریب سی چهل تیر تفنگ از گلوله وچهار پاره زدند ، خیال می کردی هیچ گلوله وچهارپاره بر او اثر ندارد ، آخر این غلام عرض کردم سرش را نظر بیاورید به سرش بزنید. سرش را به دقت نظر فرمودند با گلوله زدند به کله اش ، غلتید میان آب ، پنجاه نفر جمع شد[ند] ، به زور از آن سوراخ بیرون آوردند.، چنین جانوری کسی ندیده بود.

به تاریخ سیّم شهر ذیحجه [1276]:
[در] درّۀ مشهور به کافردرّه

جرگه بسته شد:
اوّل یک تکه دوساله آمد، به تاخت با چهار پاره زدند، به قدر دویست قدم راه دوید ، افتاد.
دویّم یک بزغالۀ دیگر آمد ، به قدرشصت قدم راه ، با چهارپاره زدند که سرِ جایش خوابید.

به تاریخ دوازدهم شهر ذیحجه [1276]:
تشریف فرمای دو بلوک نور شدند، فرداش شکار مرال تشریف بردند ، جرگه بسته شد ، دومرال مادّۀ بزرگ ، با یک گوساله آمد:
اوّل با گلوله یک مادّه را به چهارصد قدم راه زدند ، زخمی شد ، از آن طرف فرار کرد ، دوباره برگشت ، با گلوله مادّۀ بزرگ دیگر را هم زدند ، که زخمی شد ، تیر دیگر با گلوله مادّۀ اولّی را زدند که خوابید ، گوساله اش پهلوش ایستاده بود، قبله عالم روحنا فداه تخمیناً دویست قدم بیش تشریف بردند. باچهارپاره گوساله را زدند، رانش از بیخ شکست ، رفت میان پیاده ها که جرگه بسته بودند ، زنده گرفتند ، آوردند به حضورمبارک ، بسیار مقبول بود ، صدای غریبی می کرد.آن یک مرال بزرگ زخمی رفت آن سرِ کوه میان چند درخت که به هم بسته و انبوه بود خوابیده ، پیاده بالای سرش را گرفت، مصطفی قلی خان فریاد کرد که مرال اینجا خوابیده، تشریف بیاورید، تشریف بردند، همان طریق خوابیده درمیان درختها با گلوله زدند که از جایش حرکت نکرد ، تفنگچیان دویدند سرش راببرند ، نزدیک شدند ، مرال برخاسته فرار کرد ، تیر دیگر با چهارپاره زدند ، قریب به دویست قدم راه افتان وخیزان رفت و افتاد و الحقّ ماشاءالله امروز بسیار خوب شکار شد.

به تاریخ بیستم شهر ذیحجه [1276]:
بالای سراپرده که پهلوی چشمه بزرگ است جَرگه شد، دوشکار زدند ، در شهرستانک:
اوّل یک تَکه هفت ساله را با چهارپاره در شکاف کمر پنهان شده بود زدند که غَلٌتٌ زنان ازکله کمر به پائین رفت.
دویّم یک تکه چهار ساله زدند ، با گلوله قریب به چهارصد قدم راه بود ، آن هم افتاد پائین ، پیاده ها سرش را بریدند.

چهارشنبه بیست وهفتم محرم الحرام سنۀ 1277:
در زایگان

بلوک رودبار جرگه بسته شد ، پشتِ دهِ شنستان

سه شکار زدند.
اوّل یک بُز هفت ساله را به پانصد قدم راه با گلوله زدند . از بالای کمر افتاد و غلت زنان آمده است تا میان رودخانه آب ، همان مکان قبله عالم روحنافداه تشریف داشتند.
دویّم یک بُز دیگر را در همان مکان که اوّلی رازدند با گلوله زدند ، آن هم به طریق اوّلی ، غلت زنان تا وسط رودخانه آمده است ، و چنین تماشا کمتر می شود.
سیّم یک بُزغالۀ دیگر هم به تاخت آمد، قریب به هشتاد قدم راه بود که با چهار پاره زدند. آن هم غلتیده است تا میان رودخانه . الحقّ چنین شکار با تماشای بامزه هیچکس ندیده ونشده بود.
به تاریخ روز سه شنبه غرّه شهر صفر 1277:
پشت ایگل رودبار جرگه بسته شد. یک بُز را به سیصد قدم راه با گلوله زدند. از بالای کمر غلتیده است ، آمده است روی کمر ، از روی کمر اُفتاد به قدر دویست قدم پائین ، پیاده ها سرش را بریدند.
به تاریخ شهر ربیع الاول[1277] :
یک بُز آهورا در ماهور به کمین زدند ، با چهارپاره . این غلام در قزوین بود ، نمی دانم چقدر راه بوده است.

به تاریخ شنبه بیست و هشتم جمادی الاول[1277] :
در ماهور نسام

قورق پشت مسگر آباد در کمین تشریف بردند ، یک شیشک

میش زدند، با چهارپاره ، پنجاه قدم راه ، همان سر تیر حرکت نکرد وافتاد.
یکشنبه هفدهم جمادی الآخر[1277]:
شکار چشمه انجیرک تشریف بردند ، یک قوچ نُه سال در کمین زدند:
اوّل با تفنگ دولوله گلوله زن زدند ، زخمی شده ، بعد با تفنگ گلوله زن عالی جاه مصطفی قلی خان در تاخت زدند ، به قدر دویست و پنجاه قدم تخمیناً می شد . بسیارقوچ بزرگ سینه سیاهی بود.

چهارشنبه دویّم شهر شعبان [1277]:
در کوه سه پایه یک قوچ بزرگ در شکاف کمر پنهان شده بود و قبله عالم روحنا فداه تشریف بردند بالای سرش ، از کمر بیرون آمده به تاخت با چهارپاره زده اند که در تاخت پایش شکست وعالی جاه رحمت الله خان با اسب او را دوانده تا گرفته است.

به تاریخ جمعه دهم شعبان 1277:
درباغ گمیش جرگه بسته شد ، دو شکار زدند:
اوّل یک بُز سر گُل بسیار مقبول درشکاف کمر پنهان شده بود. قبله عالم روحنا فداه تشریف بردند بالای سرش ، از کمر بیرون آمده به تاخت ، با چهار پاره زدند،سر تیر افتاد.
دویُم چَپِش ، او هم همان جا بود، درآمد ، اوراهم زدند، با چهارپاره که غلتید.

به تاریخ چهاردهم شهر شعبان [1277] :
در جاجرود به کوه کوک داغ تشریف فرمای شکار ارقالی شدند ، دو شکار زدند.
اوّل یک میش بسیار بزرگ را به قدر هفتاد قدم راه بود با چهارپاره زدند سر تیر افتاد.
دویّم یک شیشک را هم زخمی کرده بودند، بعد از ناهار تشریف بردند، این غلام با تازی گرفتم.

دوشنبه شانزدهم شهر شعبان [1277]:
در باغ گمش تشریف بردند به کمین ، قریب به بیست قدم راه بود ، با چهارپاره یک میش بزرگ رازدند که با دود تفنگ معدوم شد ، بعد از یک دقیقه معلوم شد که سر تیرافتاده ، سرش را بریدند.

به تاریخ جمعه هیجدهم شهر شعبان [1277]:
از راه توچال تشریف فرمای دارالخلافه تهران

می شدند ، در چشمه انجیرک یک میش با یک شیشک قوچ بود ، تشریف بردند به کمین ، میش قریب چهل قدم راه، اوّل با چهارپاره زدند که از جایش حرکت نکرد، بالوله دیگر شیشک قوچ را زدند، دست راستش شکست ، عالی جاهان رحمت الله خان ومصطفی قلی خان َردّش را بردند، نیم فرسخ ، تا گرفتند ، زنده به حضور آوردند.

منبع : آرشیو اسناد ، سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران ، اسناد بیوتات .

منبع چاپ شده: فاطمه قاضیها، فصلنامه اسناد بهارستان، سال اول، شماره چهارم، زمستان ۱۳۹۰.، تحت عنوان" قدیمی‌ترین سند بازیافته از شکارهای ناصرالدین‌ شاه قاجار"