مسیو چریکف نماینده دولت روسیه در کمسیون تعیین خطوط سرحدی ایران و عثمانی در زمان صدارت امیر کبیر بود، از طرف عثمانی درویش پاشا، کلنل ویلیامس نماینده انگلیس و از طرف ایران میرزا جعفر خان مشیرالدوله نمایندگی می کرد. مذاکرات میرزا جعفر خان مشیرالدوله و درویش پاشا و نمایندگان روس و انگلیس و عملیات مأموران و مهندسان در بر داشتن نقشه و تعیین خطوط سر حدی غربی ایران از اوایل سال ۱۲۶۵ تا اواسط سال ۱۲۷۱ بطول انجامید ¹ ۱) برای اطلاع از حکميت کلنل چریکف و کلنل ویلیامس نمایندگان روس و انگلیس در باب زهاب به رساله تحقیقات سرحدیه به کوشش محمد مشیری مراجعه شود. (چاب بنیاد فرهنگی ایران) از مقدمه مرحوم ایرج افشار. . چریکف سفر نامه خود از بازدید از ایران را به رشته تحریر در آورد و اینک بخشی از آن :
کاروان راه مکه :
در بیستم ماه ژوئن[1851، 20شعبان 1267 ]، کاروانی رسید که از راه بغداد عازم کربلا و نجف و مکه و مدینه بودند. از نجف الى مدينه کاروان شانزده روزه می رود؛ ولی راهی است، موسوم به راه زبیده، که از آنجا هفت روزه می رود، لكن اعراب آن راه را خراب و متروك نموده اند، به واسطه این که کاروان از راه پیچ و خم رفته و همواره در زیر اطاعت آنها بوده پول زیادی از زائرین به دست بیاورند.
راه زبیده بسیار راه خوبی بود، به قسمی که ممکن بود در کمال سهولت عراده توپ را شخص حرکت بدهد؛ و در بین راه دیوار مطولی ساخته بودند که کور هم ممکن بود به اعانت آن دیوار، خود را به جای مقصود برساند؛ و در بین راه همه جا چاه آب حفر شده بود.
زمانی ملایی میخواست که خودرا زود به مقصد برساند. اعراب در مقابل پول زیادی که از او خواستند راضی شدند که او را با چشم بسته به مقصد برسانند تا راه را نشناخته و یاد نگیرد.ملا هم پذیرفت و آنها پس از اخذ پول زیاد ، فورا او را در عرض شش روز به مدینه رساندند.
از مدینه الى مکه بیست روزه می رود. چهار منزل بسیار خوب است که در آن منازل باغات لیمو و پرتقال و غیره می باشد، و آب خیلی گوارایی نیز دارد. مابقی منازل نیز عیبی ندارد، آب زیادی دارد. ولی در مابين مدينه و نجف گاهی اتفاق می افتد که سه چهار ر وز بی آب می مانند. لهذا مشك های آب زیادی در زیر شکم شتر بسته و با خود در این منزلها می برند. رئیس کاروان این راه شخصی عرب بنام عبدالله است که مرد خداست، و همیشه با ملازمان زیادی يعني يك هزار نفر آدم و پانصد نفر شتر به حمل و نقل حجاج و زائرین می پردازد. در روی هر شتری، دو نفر از ملازمان با آلات حرب خود نشسته اند، و این دو نفر پشت خود را به هم داده اند، به واسطه این که جلو و عقب را ملاحظه نمایند.
پیش خانه، که عبارت از يك صد نفر شتر باشد، همیشه قبل از حرکت کاروان نیم ساعت پیش حرکت می نماید. سیصد نفر شتر با ملازمان، در تعاقب يك صد نفر جلو می روند، و يك صد نفر دیگر نیز از عقب آنها روانه می شوند.
عبدالله در عرض سال، هشتاد هزار تومان از این باب عایدی دارد. کرایه ای که از زائرین می گیرد، از يك صد الى پانصد تومان کمتر نمی باشد.
زوار فقير در بین راه به واسطه پریشانی و استیصال زیاد تلف می شوند. اگر چه به امر پیامبر كمك حمیتی ² در اصطلاح ، حمیت عبارتست از آنکه در محافظت ملت یا حرمت از چیزهایی که محافظت از آن واجب بود تهاون ننماید. (نفایس الفنون ). محافظت بر حرم و دین از تهمت : بیامدم تا آنچه از... شرط حمیت و فتوت بر من واجبست بادا برسانم . (کلیله و دمنه ). از روی مروت وحمیت واجب آید آن قصد را دفع کردن . (سندبادنامه ).برگرفته از لغت نامه دهخدا به آنها خواهد شد، لكن يك وقت اتفاق می افتد که چندی از نفوس از باب عدم آذوقه و آب به هلاکت می رسند. در مدینه آب خوبی است که زبیده از محل بعیدی آورده است. قبر پیامبر در زیر گنبد طلا واقع است که در تمام ستون های آن حرم جميعا جواهرات بی قیمت و گرانبها نصب نموده اند. سه عدد از آن ستونها جميعا از طلای احمر می باشد، و مابقی از مس نقاشی شده است. سر ستونها در هر یکی از آنها يك برلیان درشت و سه مروارید، که به بزرگی يك مشت می باشد، نصب شده است. نزدیکی قبر حضرت خاتم، قبر عمر و ابو بکر واقع است، لكن عثمان از شهر خارج دفن شده است. ذكر تفصيل مكه معظمه: .
در مکه، به محض ورود، حضرات حجاج جميعا به طرف حجر الاسود میروند. 149 لكن در وقت دخول حیاط آن خانه، باید از چند پله بالا بروند تا خود را به حجر الاسود برسانند. چهل ويك درب دارد که از آن درها داخل خانه می شوند. روی دیوارها جميعا مخمل سیاه کشیده اند.
حجر الاسود را در وسط خانه کعبه، در روی تختی گذارده اند.
عرفه را ایرانیها روزی میدانند که حضرت آدم حوا را ملاقات نموده و به وصال او رسید، و یک روز بعد از عرفه را عید قربان می نامند......