تصاحب و تاراج ذخائر کتابخانه شيخ صفی الدین اردبیلی بنا به توصیه دانشمند روسی

در جریان جنگهای دوم ایران و روس ،زمانی که نیروهای روس وارد شهر تبریز شدند ، پرفسور سنکوسکی خاورشناس روسی شرحی به رئیس ستاد ارتش روسیه نوشت و از او درخواست کرد که در این پیشروی جنگی از ذخایر ادبی ذی قیمت موجود در کتابخانه های بعضی از شهرهای آذربایجان غافل نمانند و در این رابطه پیشنهاد کرد که از وجود گریبایدوف که خود اهل فضل و قلم بود در این مورد استفاده به عمل آورند. رئیس ستاد ارتش روسیه عین پیشنهاد مستشرق مزبور را برای پاسکویچ ارسال نمود. پاسکویچ با گریبایدوف به مشورت نشست و پس از تحقیقات لازم به این نتیجه رسیدند که تنها در تبریز و اردبیل می توان به مخازن آثار ادبی و علمی دست یافت. کتابخانه آستانه شیخ صفی در اردبیل که در زمان صفویه یکی از مهمترین کتابخانه های آن عصر محسوب می شد، هنوز هم پس از تحمل خسارات و خرابیهای زیاد حاوی کتب نادر و نفیس بود. گریبایدوف که خود ادیب بود و از ارزش آن نسخ خطی آگاه بود، برای دست یافتن به آن گنجینه و انتقال آن به روسیه آرام و قرار نداشت. از این رو، علیرغم اینکه شهر اردبیل در خارج از مسیر حرکت قشون روس بود و تصرف آن مستلزم خسارات و هزینه زیادی بود، عده ای قشون به سوی اردبیل گسیل شدند که هدف آنها تنها به چنگ آوردن کتابخانه شيخ صفی بود. قشون مزبور در تحت فرماندهی ژنرال سو چلن در تاریخ ۲۵ ژانویه ۱۸۲۸ پس از محاصره شهر اردبیل و تصرف آنجا علمای شهر را احضار و مأموریت خود را به آنان ابلاغ کرد. علما و بزرگان مزبور ابتدا زبان به اعتراض گشودند ولی سرانجام مجبور به تسلیم کتابخانه به سردار روسی شدند. ژنرال مزبور نیز آن کتب را در همان سال با کاروانی نظامی به طرف تفلیس روانه ساخت و از آنجا به پایتخت روسیه (پطرزبورغ) انتقال داده شد و به فرمان امپراطور روسیه به عنوان غنائم جنگی به کتاخانه عمومی پطرزبورغ تحویل گردید و اکنون همراه با کتب دیگری که از لهستان و عثمانی و غیره منتقل شده بودند و کتب نفیسی که خسرو میرزا از جانب فتحعلی شاه به عنوان خونبهای گریبایدوف با خود برده بود در کتابخانه شچدرین پطرزبورگ نگهداری می شود. شرح مفصل این ماجرا در کتاب گریبایدوف در گرجستان و ایران تأليف غنی قلی يوف چاپ ۱۹۳۰ باکو نقل شده است. (ر.ک. میرهدایت حصاری، سرنوشت ملال انگیز کتابخانه تاریخی اردبیل، کیهان فرهنگی، دی ماه ۱۳۶۵،)
_