پدید آمدن اولین های کتب درسی در ایران
با تاسیس مدرسه دارالفنون ، اولیا و معلمین مدرسه ، که پیش از همه احتیاج به کتب درسی فارسی داشتند ، ناچار بودند آنها را خود تألیف کنند یا از زبانهای خارجی برگردانند. بنابراین در همان ابتدای کارT آموزگاران اروپایی دارالفنون کتابهای درسی زیادی در رشته های مختلف فنون جنگی و نظامی و علوم طبیعی تهیه کردند و شاگردان ایرانیِ آنان مانند میرزا زکی مازندرانی، محمد حسین قاجار، میرزا تقی خان کاشانی ، میرزا علی اکبر خان مهندس شیرازی و محمد حسين افشار و غيره ، که به قدر کفایت در زبانهای اروپایی به خصوص در زبان فرانسه ورزیده شده بودند ، مأموریت یافتند که کتابهای مزبور را به فارسی برگردانند و همه این کتابها در دستگاه چاپ سنگی ، که در خود دارالفنون برای همین منظور دایر شده بود ، چاپ و در دسترس دانش آموزان گذارده شد .
میل و رغبت زیاد به نشر فرهنگ و تعمیم دانش ، که از دارالفنون آغاز شده بود ، کم کم به افراد دیگری نیز که رابطه مستقیم با دستگاه تعلیماتی نداشتند،سرایت و شور و شوق عجیبی به تألیف و ترجمه كتاب ، چه در محیط دارالفنون و چه در خارج آن ، پیدا شد و از خود ایرانیان کسانی مانند حاجی میرزا عبدالغفار نجم الدوله اصفهانی، دکتر ابوالحسن خان ، دکتر رضا خان ، دکتر محمد کرمانشاهی معروف به کفری ، میرزا رضا خان مهندس الممالك ، میرزا علی اکبر خان مزین الدوله ، میرزا اسد الله خان مهندس السلطان ، دکتر علی خان همدانی ، میرزا علی خان مترجم السلطنه ، سلیمان خان احتساب الملك ، نصرت السلطان ، سید علی خان ، میرزا محمد حسین ذکاءالملك و بعد فرزندش میرزا محمدعلی خان ذکاءالملك ، و دیگران دست به تالیف و ترجمه زدند که در نتیجه زحمات انها بتدریج یک سلسله آثار مهم، از هر قبیل به سرمایه ادبی ایران افزوده شد.
بعضی از این کتابها عبارتند از :
- از دکتر پولاك«تشریح بدن انسان) ترجمه محمد حسین افشار ۱۲۷۰ ه ق .
- زبدة الحكمه ترجمه علینقی حکیم الممالك ۱۲۷۲ ه ق
- « جلاءالعيون » در معالجات چشم ۱۲۷۳ ه ق
- « علاج الاسقام» در جراحی با رساله كحالی در يك جلد ترجمه محمد حسین افشار ۱۲۷۳ ه ق
- از کر شیش« علم هندسه » و « علم مساحت » ترجمه میرزا زکی مازندرانی ۱۲۷۴ ه ق .
- « علم تو پخانه» ترجمه میرزا زکی ۱۲۷۵ ه ق
- از دکتر زهسن ل . شليمر ( سرالحكمه ) ترجمه میرزا تقی خان بن محمد هاشم کاشانی ۱۲۷۸ ه ق.
- از دکتر زهسن ل . شليمر « زينة الابدان » ترجمه میرزا تقی خان مذکور ۱۲۷۹ ه ق .
- « شفائیه »ترجمه میرزا عبدالكريم بن حاج ملا اسمعیل یزدی ۱۲۸۰ ه ق .
- « کلیات طب فرنگی» ، ۱۲۹۲ ه ق .
- از بوهلر « علم تحصين » ترجمه میرزا علی اکبر خان مهندس شیرازی ۱۲۷۵ ه ق .
- «هندسه» ترجمه عبدالرسول خان مهندس ۱۲۸۳ ه ق .
- « قانون امور اردو » ترجمه محمد حسین قاجار ۱۲۹۶ ه ق .
- از گاستیکر خان «قانون خدمت سربازی » ۱۳۰۱ ه ق، و غیر از اینها .

منبع: یحیی آرین پور ، از صبا تا نیما ، تهران ، زوار، ۱۳۷۲،صص۲۵۹-۲۶۰